23.6.07

Ο Μπετελέμ για την Κρονστάνδη


αποσπάσματα απο το "Ταξικοί Αγώνες στην ΕΣΣΔ" τόμος 1ος


...Έτσι, ή μικροαστική πρακτική τής ανταλ­λαγής προτιμήθηκε από τήν αλληλεγγύη μέ τους στρατιώτες (τους ερ­γάτες και τους αγρότες τοΰ μετώπου) και μέ τους εργάτες τών πόλεων (τα αδέλφια και τά ξαδέλφια τών χωρικών), ακόμα και μέ τους αγρότες περιοχών μέ κακές συγκομιδές.
Μέ τό νά κάνουμε αυτή τή διαπίστωση δεν σημαίνει δτι διατυ­πώνουμε κι έγώ δέν ξέρω ποια « κατηγορία » εναντίον τών ρώσων αγροτών αυτής της περιόδου, άλλ' δτι διαπιστώνουμε μια ταξική πρα­κτική, καί, τήν αδυναμία στην οποία βρέθηκε, τότε, τό μπολσεβίκικο κόμμα νά προχωρήσει στή μετατροπή της (ενώ ή μεταγενέστερη ιστο­ρική εμπειρία της Κινέζικης Επανάστασης παρέχει τήν απόδειξη δτι τοϋτο είναι δυνατό).
Στό πολιτικό επίπεδο, τό επεισόδιο τών αγροτικών εξεγέρσεων τοϋ χειμώνα τοϋ 1920-1921 και τό επεισόδιο τής Κρονστάνδης — πού αποτελεί συνέχεια τους — δείχνουν, επίσης, τόν μικροαστικό ταξικό χαρακτήρα τής υποστήριξης πού έδωσε ή άγροτιά στό Κράτος της δι­κτατορίας τοϋ προλεταριάτου. Στό μέτρο πού προέρχεται άπό τους με­σαίους αγρότες (πού άποτελοΰν τή μάζα τών αγροτών και επηρεάζουν ενα μέρος άπό τους φτωχούς αγρότες) ή υποστήριξη αυτή δεν είναι σταθερή. Οί μεσαίοι αγρότες υποστηρίζουν τή σοβιετική εξουσία δσο εκείνη τους δίνει βοήθεια γιά νά άπαλλαγοϋν άπό τους γαιοκτήμονες καί γιά νά καταλάβουν μιαν ορισμένη έκταση γής, ή υποστήριξη τους, ομως, κάμπτεται μετά τό τέλος του πολέμου, άπό τή στιγμή πού ή σο­βιετική εξουσία δέν τους αφήνει νά αναπτύξουν ελεύθερα τις ανταλλα­γές τους. Είμαστε, λοιπόν, μάρτυρες τής διστακτικής υποστήριξης μιας μικροαστικής τάξης, πού θέλει καί νά διαθέσει « ελεύθερα » τά προ­ϊόντα « της » καί νά μπορέσει νά τά εμπορευθεί. Αυτό τό είδος της υπο­στήριξης συμβολίζεται άπό τή φράση πού χρησιμοποιούσαν οί ρώσοι χωρικοί: « Ζήτω οί μπολσεβίκοι! [πού βοήθησαν στην ανατροπή του τσαρισμού καί στό γκρέμισμα τών γαιοκτημόνων]. Κάτω οί κομμουνι­στές ! ». Γιά νά γίνει κατανοητό τί αντιπροσωπεύει ή ΝΕΠ γιά τους , ρώσους αγρότες της αρχής τής δεκαετίας τοϋ 1920, πρέπει νά άναγνωρίσουμε τόν ταξικό χαρακτήρα τής οικονομικής καί πολιτικής πρα­κτικής της, πρέπει νά διαπιστώσουμε, επίσης, δτι τό μπολσεβίκικο κόμμα δέν στάθηκε ίκανό νά μετατρέψει αυτήν τήν πρακτική.
Αυτή ή ανικανότητα του μπολσεβίκικου κόμματος οφείλεται σέ πολλαπλούς λόγους. "Αλλοι συνδέονται μέ τήν ιδιαίτερη του ίστορία: αδύναμο ρίζωμα στην ύπαιθρο, υπερβολικά δκαμπτη αντίληψη γιά τις σχέσεις ανάμεσα στην ταξική κατάσταση καί στην ταξική πρακτική (άπ' δπου καί τό oτι ή κυριαρχική συνισταμένη τοϋ ηγετικού ρόλοο του μπολσεβίκικου κόμματος ήταν πολιτική και οχι ιδεολογική), κλπ.

σελ.242

--------

...Παρ' όλ αυτά, στις αρχές το 1921 δημιουργείται, στην ύπαιθρο, μιά πραγματική πολιτική κρίση. Ή κρίση αυτή επεκτείνεται σ' ορι­σμένα στρατιωτικά τμήματα. Εντείνεται, και πάλι, σοβαρά, λίγες μέ­ρες μετά τό τέλος τών απεργιών της Πετρούπολης. Ή δυσαρέσκεια πού επικρατεί, τήν εποχή εκείνη, στή ναυτική βάση τής Κρονστάνδης συγ­κεκριμενοποιείται, τότε, με τή σύγκληση ενός ορισμένου αριθμού γε­νικών συνελεύσεων τών ναυτών και τών εργαζομένων στή ναυτική βά­ση. Οί συνελεύσεις αυτές εκλέγουν ενα σώμα άπό 300, περίπου, αντι­προσώπους. Στις 2 Μαρτίου τοΟ 1921, τό σώμα αυτό εκλέγει, μέ τή σειρά του, ενα γραφείο μέ πέντε μέλη και μέ πρόεδρο τόν ναύτη-γρα-φέα του πλοίου Πετρίτσενκο. Λίγο καιρό αργότερα, τό « γραφείο » αυτό, άφοΰ διευρύνθηκε σε δεκαπέντε μέλη, αυτοανακηρύσσεται σε « Προσωρινή Επαναστατική Επιτροπή » και έρχεται αντιμέτωπο μέ τό Σοβιέτ της Κρονστάνδης.
'Από τή στιγμή εκείνη, τα γεγονότα επισπεύδονται: μέ διαταγή της Επιτροπής, συλλαμβάνονται τρεις μπολσεβίκοι ηγέτες, ανάμεσα στους οποίους ό βουλευτής Βασίλιεφ, αυθεντικός επαναστάτης (χωρίς κανένα άπό τα γνωρίσματα τών « γραφειοκρατών », πού εναντίον τους ισχυριζόταν πώς στρέφεται ή « Επαναστατική Επιτροπή »). Ασκεί­ται πίεση στα μέλη τοΟ μπολσεβίκικου κόμματος γιά νά εγκαταλεί­ψουν τό κόμμα, πράγμα πού — μέσα στην ατμόσφαιρα σύγχυσης πού επικρατεί στην Κρονστάνδη — γίνεται άπό τό ενα τρίτο σχεδόν τοϋ συνόλου. Λίγες μέρες αργότερα, κι ένώ μεγαλώνει ή ένταση ανάμεσα στή σοβιετική εξουσία και στην « Επαναστατική Επιτροπή », συλ­λαμβάνονται πολλές εκατοντάδες άπό κομμουνιστές αγωνιστές »27. Τό πρόγραμμα πού παρουσιάζουν οί ηγέτες τής εξέγερσης απο­τελεί μίγμα άπό διάφορα συνθήματα, πού σκοπό έχουν νά εξασφαλί­σουν όσο τό δυνατό μεγαλύτερη υποστήριξη· στόχος του είναι ή άνά-ιτυξη ενός κινήματος πού θά απομάκρυνε τους μπολσεβίκους άπό τήν εξουσία, στο επίπεδο δλης τής χώρας. Μερικά άπό τά στοιχεία αύτοΟ τοΰ προγράμματος έχουν ιδιαίτερη σημασία : διατυπώνεται τό αίτημα ν' ανοίξουν τά Σοβιέτ γιά τους σοσιαλεπαναστάτες και τους μενσεβί-κους (πολλοί άπό τους όποιους, όπως ξέρουμε, είχαν συμμαχήσει μέ τήν άντεπανάσταση, ή, όποτε είχαν καταφέρει νά πάρουν τήν εξουσία, σέ τοπικό επίπεδο καί προσωρινά — μετά τήν υποχώρηση πού είχε χρεία- ( στεΐ νά κάνει ό Κόκκινος Στρατός, στή διάρκεια τοΰ πολέ- ] μου —, είχαν χρησιμέψει σάν « γέφυρα » γιά τους λευκοφρουρούς, στους οποίους ήταν αδύνατο νά προβάλουν αντίσταση, ακόμα κι αν τό ήθελαν)" οί Κρονστανδιανοι ζητοΰσαν, επίσης, τή δημιουργία « έξωκομματικών Σοβιέτ », πράγμα πού αποτελούσε έναν τρόπο απο­κλεισμού τών μπολσεβίκων υποψηφίων, στην περίπτωση πού θά γί­νονταν εκλογές σύμφωνα μ'αυτό τό αίτημα.
Ανάμεσα στά σημαντικά στοιχεία τοΰ προγράμματος τών Κρον­στανδιανών περιλαμβάνεται καί ή διεκδίκηση τής κατάργησης τών πολιτικών επιτρόπων τοϋ Κόκκινου Στράτου· δμως, ακριβώς ή ύπαρξη αυτών τών επιτρόπων επιτρέπει τήν άσκηση ελέγχου πάνω στους πα­λιούς τσαρικούς αξιωματικούς, πού ήταν ενσωματωμένοι στό στρατό. Δέν αποτελεί έκπληξη τό δτι, ανώτεροι καί ανώτατοι αξιωματικοί, πού προέρχονταν άπό τον τσαρικό στρατό, υπηρέτησαν πιστά τους Κρονστανδιανούς, χωρίς νά περνοΰν, φυσικά, σέ πρώτο επίπεδο· αυτή ήταν ή περίπτωση τοϋ στρατηγού Αλέξανδρου Ν. Κοζλάβσκι καί τών αξιω­ματικών πού βρίσκονταν κάτω άπό τις διαταγές του28.
Στό οίκονομικό επίπεδο, τό πρόγραμμα τών Κρονστανδιανών στην ουσία ζητάει τήν ελευθερία τοΰ εμπορίου και τον σεβασμό τής
αγροτικής ιδιοκτησίας.
Στην πραγματικότητα, τό περιεχόμενο αύτοΰ τοϋ προγράμματος, αν καί σημαντικό, δχει δευτερεύουσα σημασία. "Αποφασιστική σημα­σία έχουν οί κοινωνικές καί πολιτικές δυνάμεις πού υποστήριζαν τήν κίνηση τών Κρονστανδιανών.
Γιά νά κατανοήσουμε τή φύση αυτών τών δυνάμεων πρέπει νά κά­νουμε διάκριση ανάμεσα στους ηγέτες τοϋ κινήματος καί στίς μάζες, άπό τΙς όποιες ήταν δυνατό ν" ακολουθούνται. Γιά τους πρώτους, λίγα πράγματα είναι γνωστά. Παρ' δλ' αυτά, ξέρουμε πώς δνας άπ' αυτούς, δ Α. Λαμόνοφ, ήταν παλιός μαξιμαλιστής σοσιαλεπαναστάτης καί, Ιδίως, δτι δ πρόεδρος τής « Επαναστατικής Επιτροπής », ό Σ. Ρ. Πετρίτσεν-κο, είχε διατελέσει, γιά λίγους μήνες, μέλος τοϋ μπολσεβίκικου κόμ­ματος· κατόπιν εγκατέλειψε τό κόμμα καί ανέπτυξε άντεπαναστατική δραστηριότητα (γιά τήν οποία είχε συλληφθεί πολλές φορές) άργότερα, είχε επιχειρήσει νά προσχωρήσει στίς τάξεις τών λευκών, εκείνοι, δμως, αρνήθηκαν, τότε, τίς υπηρεσίες του, επειδή είχε διατελέσεΐ| μέλος τοϋ μπολσεβίκικου κόμματος29.


Αναφορικά μέ τήν κοινωνική βάση τοΰ κινήματος πρέπει νά ποΰμε δτι, στην αρχή τοΰ 1921, οί παλιοί ναΰτες (πού υπήρξαν ενα άπό τά πιο σταθερά στηρίγματα τών μπολσεβίκων στίς μέρες τοΰ Όκτώ-βρη) δέν αποτελούν, πιά, παρά μόνο μειοψηφία στην Κρονστάνδη. Τό μεγαλύτερο μέρος τών δυνάμεων πού υποστηρίζουν τήν « Επαναστα­τική Επιτροπή » συγκροτείται άπό Ουκρανούς νεοσύλλεκτους, χωρίς καμιά πολιτική κατάρτιση, πού ανταποκρίνονται εύκολα στά « άντι-αυταρχικά » συνθήματα τών ηγετών τής « Επαναστατικής Επιτρο­πής ». Στην πραγματικότητα, τό κυρίαρχο ιδεολογικό ρεΰμα μέσα στους Κρονστανδιανούς είναι άναρχο-λαϊκιστικό, άντι-κρατιστικό, βα­θιά σημαδεμένο άπό σλαβικό εθνικισμό, άπό αντισημιτισμό κι άπό ορθόδοξη θρησκευτικότητα σέ πολλές περιπτώσεις βρίσκουμε, σ' αυτούς, τό άμάγαλμα πού προπαγάνδιζαν οί Λευκοί: κομμουνιστές = εβραίοι30».
Στό διεθνές επίπεδο, τό κίνημα τής Κρονστάνδης υποστηριζόταν ολοκληρωτικά άπό δλα τά ρεύματα τής άντεπανάστασης. Οί πραγμα­τικές σχέσεις ανάμεσα στους ηγέτες τής Κρονστάνδης καί στό « Εθνι­κό Κέντρο » πού είχε σχηματιστεί στό Παρίσι, κυρίως άπό παλιούς Καντέ, δέν μπόρεσαν ποτέ νά ξεσκεπαστούν. Παρ' δλ' αυτά, πολλά πράγματα είναι σίγουρα. Μερικές βδομάδες πριν άπό τήν ανταρσία, τό «Εθνικό Κέντρο» είχε επεξεργαστεί 'ένα σχέδιο, γνωστό μέ τό δνομα « μυστικό Μνημόνιο », πού πρόβλεπε δτι ή Κρονστάνδη μποροϋσε νά χρησιμέψει σάν βάση γιά μιά νέα άντεπαναστατική επί­θεση εναντίον τής Πετρούπολης. Στή διάρκεια τής ανταρσίας, δλες οί δυνάμεις αύτοΰ τοϋ « Κέντρου », καθώς καί εξόριστοι σοσιαλεπαναστάτες, κινητοποιήθηκαν γιά νά τής προσφέρουν βοήθεια (μέσα σέ λίγες μέρες συγκεντρώθηκαν εκατομμύρια φράγκα). Τέλος, μετά τήν αποτυχία τής εξέγερσης, έντεκα άπό τά δεκαπέντε μέλη τής « Επανα­στατικής Επιτροπής » (πού τό μπολσεβίκικο κόμμα υποψιαζόταν πώς βρίσκονταν σέ σχέση μέ τό « Εθνικό Κέντρο » καί μέ τους αντιπρο­σώπους του στή Φινλανδία) καταφύγανε στό πλευρό τών άντεπανα-στατικών δυνάμεων31.
Στην πραγματικότητα, κι αντίθετα μέ τις ελπίδες τών ηγετών της, ή ανταρσία δέν βρήκε, πρακτικά, απήχηση μέσα στή χώρα32. Γιά τήν πλειοψηφία τών μαζών, τό μπολσεβίκικο κόμμα — δποια κι αν ήταν τά σφάλματα πού διαπράχθηκαν —, εξακολουθούσε νά είναι τό μόνο οχυ­ρό εναντίον τής παλινόρθωσης τοϋ άστικοΰ κατεστημένου.

Τό μπολσεβίκικο κόμμα έκανε, φυσικά, τά πάντα γιά νά εμποδί­σει τήν ανταρσία νά « εξαπλωθεί» και νά διαρκέσει. Ή θέση δπου βρίσκεται ή Κρονστάνδη, από τό ενα μέρος κοντά στην Πετρούπολη κι από τό άλλο μέρος σέ μικρή απόσταση από τις άντεπαναστατικές δυνάμεις πού στάθμευαν στή Φινλανδία, δέν επέτρεπε μακρόχρονες « διαπραγματεύσεις ». Επρεπε νά τεθεί τέρμα στην ανταρσία πριν από τό λιώσιμο των πάγων. Πράγματι, μόλις θά άλευθερωνόταν ή θάλασσα, ή Κρονστάνδη θά ήταν κι από κει προσιτή γιά τις λευκές και τις Ιμπε­ριαλιστικές δυνάμεις, πράγμα πού θά δημιουργούσε άμεση στρατιωτική απειλή εναντίον της κυριότερης ρωσικής πόλης.
Μετά άπό ενα τελεσίγραφο πού ζητούσε άπό τους ξεσηκωμένους νά παραδοθοΰν, και εμπρός στην άρνηση της « Επαναστατικής Έπι-1 τροπής », ό Κόκκινος Στρατός περνάει στην επίθεση. Στϊς 17 Μαρτίου εξαπολύεται ή πραγματική έφοδος· τά ξημερώματα της 18 παύει κάθε-αντίσταση μέσα στο φημισμένο σάν « άπαρτο » φρούριο της Κρονστάνδης. Έτσι τερματίζεται ένα ιδιαίτερα οδυνηρό επεισόδιο τής κρίσης του χειμώνα του 1920-1921. Τό επεισόδιο αυτό αξίζει νά κρατήσει τήν προσοχή μας γιά δυο λόγους.

Κατά πρώτο λόγο, τό ϊδιο τό γεγονός, δτι έγινε δυνατή ή ανταρ­σία, επιβεβαιώνει τή δυσαρέσκεια ενός μέρους τών λαϊκών μαζών, και ιδίως τών αγροτικών (ή μέ αγροτική προέλευση, δπως οί νεοσύλλε­κτοι της Κρονστάνδης), πού φτάνει, τότε, σ' ορισμένα μέρη, σ' ενα εκρηκτικό επίπεδο· συνεπώς, μια μερίδα τής άγροτιδς μπορεί νά είναι ευαίσθητη στή μικροαστική προπαγάνδα τών σοσιαλεπαναστατών, τών μενσεβίκων και τών αναρχικών, ή και ανθρώπων πού, στην πρα­γματικότητα, υποστηρίζονταν άπό τό κόμμα Καντέ, χρησιμοποιώντας, δμως, « ύπερεπαναστατικό » λεξιλόγιο.
Έπειτα, ή απουσία κάθε επέκτασης της ανταρσίας τής Κρονστάν­δης μέσα στή χώρα — παρ' δλες τις εκκλήσεις πού γίνονταν στό δνομα τών Κρονστανδιανών — δείχνει δτι στά μάτια τών πιο πλατιών -μαζών — κι δποια κι άν ήταν ή ένταση πάνω σέ συγκεκριμένα προβλήματα, δπως σ' εκείνο τών επιτάξεων —, τό μπολσεβίκικο κόμμα.,παραμένει, πάντα, τό κόμμα πού διεύθυνε τήν επανάσταση και πού οί οργανωτικές του ίκανότητες εξασφάλισαν τή νίκη στον αγώνα έναντίον τών γαιοκτημόνων, τών κεφαλαιοκρατών και τοϋ ιμπεριαλισμού
Τό επεισόδιο τής Κρονστάνδης οδηγεί τους μπολσεβίκους νό| σκληρύνουν δσο ποτέ τή στάση τους απέναντι στά παλιά « σοβιετικά κόμματα », πού εμφανίζονται νά είναι συνένοχοι μέ τους πιό αντιδρα­στικούς πολιτικούς έμιγκρέδες και μέ τους άγγλο-γάλλους ΐμπεριαλιστές (πού υποστηρίζουν τό « Εθνικό Κέντρο »). Ή ιδέα νά συμμετά­σχουν ξανά αυτά τά κόμματα στή δραστηριότητα τών Σοβιέτ άπορρί· πτεται κατηγορηματικά. Μέσα στό ίδιο τό μπολσεβίκικο κόμμα, υπάρχουν δισταγμοί ώς προς τή στάση πού θά πρέπει νά υιοθετηθεί μέσα στις δοσμένες περιστάσεις, απέναντι στην ανταρσία. Πάνω σ' αυτό τό σημείο, ή ενότητα του κόμματος δείχνεται μ' αξιόλογο τρόπο. Αντίθετα, ή δυσαρέσκεια πού αναπτύχθηκε στις μάζες μ' άλλες μορφές, παράγει σχισμές μέσα στό κόμμα και συγκρούσεις ανάμεσα σέ διάφο­ρες τάσεις. Ή ιδεολογική και πολιτική πάλη αποτελεί, άπό τις αρχές τοΰ μπολσεβίκικου κόμματος, κομμάτι τής ζωής του, ή σοβαρότητα, δμως, τής κρίσης τοϋ χειμώνα τοϋ 1920-1921 οδηγεί τήν ηγεσία τοϋ κόμματος στό νά τροποποιήσει τους δρους αυτής τής πάλης. Γιά νά κατανοήσουμε τή σημασία τών αποφάσεων πού πάρθηκαν άπό τό 10ο Συνέδριο τοϋ κόμματος πάνω σ' αυτό τό θέμα, και γιά νά καταλάβουμε τήν ιδεολογική ζωτικότητα τοϋ μπολσεβίκικου κόμματος, είναι ανάγ­κη νά υπενθυμίσουμε, μέ συντομία, μερικές πλευρές τών εσωτερικών αγώνων πού γνώρισε τό μπολσεβίκικο κόμμα, και είναι χρήσιμο νά επεκτείνουμε τήν εξέταση αυτών τών αγώνων λίγο πιό πέρα άπό τό 10ο Συνέδριο.

σελίδες 359-363

27 Βλ. Paul Avrich « Kronstadt 1921» (Πώλ "Αβριτς, « Κρονστάνδη 1921»), , Πρίνσετον, 1970, σ. 186.
28 Παρόμ., σ. 98-99. Είναι γνωστό δτι, στίς 2 Μαρτίου του 1921, ό Κοζλάβσκι δήλωνε στον μπολσεβίκο επίτροπο :« Ό καιρός σας πέρασε. Τώρα, θά κάνω δ,τι πρεπει νά κάνω» (Παρόμ., σ. 100).
29 Βλ., παρόμ., σ. 94-95· ό Πώλ "Αβριτς παρέχει μερικές ενδείξεις σχετικά μέ τα μέλη αυτής τής Επιτροπής.
30 Παρόμ., σ. 172-180.
31 Βλ., παρόμ. σ. 106-125 και σ. 208-209.
32 Μόνο μερικές αναρχικές λέσχες τής Μόσχας καί τής Πετρούπολης μοίρασαν προκηρύξεις πού καλουσαν σέ υποστήριξη τής εξέγερσης ("Οσκαρ Άνβάλερ, "Τά Σοβιέτ στή Ρωσία", δπ. παρ., σ. 321).